Araştırma Gündemi #4
9 Mart - 15 Mart 2025 tarihleri arasında kayda değer raporlar
Merhaba,
Araştırma Gündemi’nin dördüncü sayısı ile karşınızdayız.
Enes Kılıç editörlüğünde hazırladığımız bu sayımızda küresel silah ticaretini, Türkiye’deki Suriyelilerin geri dönüş eğilimlerini, kadınların sosyoekonomik durumunu, yasa dışı bahis faaliyetleri ele aldık.
İyi okumalar!
Ömer Burak Tek
Rapor Bülteni Direktörü
📌 Küresel silah ticaretinin yönü
Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü’nün (SIPRI) Küresel Silah Ticaretinin Yönü Raporuna göre, 2020-24 döneminde ABD silah ihracatındaki %21 artışla dünya pazarının %43'üne hâkim durumda.
Rusya, silah ihracatındaki %64 azalışla dünya sıralamasında üçüncülüğe geriledi.
Birçok ülke cephaneliklerini önemli ölçüde artırırken Avrupa açık ara birinci.
Avrupa silah ithalatını 2020-24 döneminde %155 artırdı.
🔹Türkiye ithalatı azaltırken ihracatı fişekledi!
Türkiye’de silah ithalatı 2020 yılına kıyasla %33 azalırken ihracatı %103 arttı.
Türkiye’nin silah satışlarında en büyük alıcıları; BAE, Pakistan ve Katar.
Batı Afrika pazarında etkinliğini artıran Türkiye, bölgenin silah ithalatının %11’ini karşılıyor.
Dünyanın silah dengesi hızla değişirken ABD’nin Avrupa’daki etkisi her zamankinden daha güçlü durumda.
🔹2020-24 küresel silah ithalatının bölgesel dağılımı:
Asya-Pasifik ve Okyanusya: %33
Avrupa: %28 (↑ %11'den)
Orta Doğu: %27 (↓ %34'ten)
Amerika: %6,2
Afrika: %4,5 (↓ %7,9'dan)
🔹2020-24 yılları en büyük 5 silah ihracatçısı:
ABD (%43)
Fransa (%9,6)
Rusya (%7,8)
Çin (%5,9)
Almanya (%5,6)
🔹2020-24 yılları en büyük 5 silah ithalatçısı:
Ukrayna (%8,8)
Hindistan (%8,3)
Katar ve Suudi Arabistan (%6,8)
Pakistan (%4,6)
📌 Suriyelilerin dönüş eğilimleri
Humanitarian Consulting Group (HCG) ve Innovation Consulting & Solutions (ICS) tarafından 4 Mart 2025’te yayımlanan rapor, Türkiye’deki Suriyeli mültecilerin dönüş eğilimlerini ve karşılaştıkları zorlukları analiz ediyor.
Araştırmaya göre, Suriyelilerin %58’i güvenlik ve altyapı iyileşirse dönmeyi düşünüyor, %31’i kararsız, %9’u ise kesin olarak dönmeyi reddediyor.
Türkiye’deki ekonomik zorluklar ve artan yabancı karşıtı söylemler dönüş kararlarını olumlu anlamda etkilerken Suriye’deki belirsizlikler olumsuz etkiliyor.
🔹 Kimin dönüşü daha muhtemel?
Rapora göre, yaşlılar ve kırsal kesimden gelen mülteciler dönüşe daha sıcak bakarken, gençler ve eğitimli bireyler ekonomik güvencesizlik ve gelecek belirsizliği nedeniyle daha çekingen.
Türkiye’de büyüyen çocukların büyük bir kısmının eğitim sürecine adapte olma konusunda ciddi zorluklar yaşayabileceğine dikkat çekiliyor.
Araştırma, dönüş sürecinin sürdürülebilir olması için hem Türkiye hem de Suriye’de kapsamlı bir entegrasyon ve destek mekanizmasına ihtiyaç duyulduğu görüşünde.
Halep'te konutların %33’ü hasarlı durumda olduğu ve sağlık hizmetlerine erişimin %47 oranında seyrettiği belirtiliyor.
Ankete katılanların %25’i 3-6 ay içinde dönmeyi planlarken, %37’si en az 6-12 ay beklemeyi düşünüyor.
%16’sı en az bir yıl daha Türkiye’de kalmayı tercih ediyor.
Halep'te konutların %33’ü hasarlı durumda ve sağlık hizmetlerine erişim %47 oranında sınırlı.
Dönüş eğilimine mevsim dahi etkili oluyor. Örneğin bu bahar ve yaz itibariyle dönüşlerin daha elverişli hale gelmesi bekleniyor.
🔹 Dönüş hızlandı mı?
Rapora göre, Türkiye’deki Suriyeli mülteci sayısı 2022’de 3,6 milyonken 2025’in başında 2,8 milyona geriledi.
2023’te yaşanan deprem sonrası yarım milyon civarı Suriyelinin gönüllü olarak geri döndüğü belirtilirken bu sayı 2024’te 625 bine ulaştı.
Çalışmaya göre dönüşe dair en çok zikredilen sebep “vatan hasreti”.
📌 Türkiye’de kadınların durumu – eğitim seviyesi artsa da istihdam eşitsizliği aynı!
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 6 Mart 2025’te yayımladığı yıllık İstatistiklerle Kadın Raporu; kadınların yaşam süresi, eğitim, istihdam ve toplumsal hayattaki durumuna dair çarpıcı veriler sunuyor.
Rapora göre, kadınlar ortalama 80 yıl ile erkeklerden 5,3 yıl daha uzun yaşıyor.
🔹 Eğitimde neredeler?
Türkiye’de ortalama eğitim süresi kadınlarda 8,6 yıl iken erkeklerde 10,1 yıl.
Yükseköğretim mezunu oranı kadınlarda %22,7 iken erkeklerde %26,2.
Anneleri yükseköğretim mezunu olan bireylerin %84,6’sının üniversite mezunu olması, eğitimin nesiller arası etkisini gözler önüne seriyor.
🔹 İş hayatı
2024’te kadınların istihdam oranı erkeklerin yarısından daha az seviyede.
Kadın istihdamının en yüksek olduğu bölgeler; Akdeniz, Ege, Karadeniz ve Trakya.
Doğu bölgelerinde kadınların işgücüne katılımı belirgin şekilde düşük.
Cinsiyetler arası ücret farkı tüm eğitim seviyelerinde erkeklerin lehine gerçekleşiyor.
🔹 Kadınlar ve toplumsal hayat
Ortalama ilk evlenme yaşı kadınlarda 25,8 iken erkeklerde 28,3.
Kadınların sadece %16’sı eşlerinden daha yüksek eğitim seviyesine sahip.
Her üç kadından biri yaşadığı çevrede gece yalnız yürürken kendini güvensiz hissettiğini belirtiyor.
💡 Özetle: Kadınların eğitim seviyeleri artarken, istihdam ve gelir eşitsizliği devam ediyor. Bölgesel farklılıklar özellikle işgücü sektöründe hala hitap edilmesi gereken bir sorun olsa da, güvenlik konusu da hala aşılması gereken temel bir engel olarak öne çıkıyor.
📌 Yasadışı bahisin karanlık yüzü
Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) tarafından hazırlanan Kasım 2024 tarihli rapor, Türkiye’de yasa dışı bahis ve kumarın kara para ekonomisindeki rolünü gözler önüne seriyor.
Yasa dışı bahis, ülke genelinde kara para aklama faaliyetlerinin en büyük kaynaklarından biri.
Rapora göre, sadece İstanbul’da yasa dışı bahis ve kumardan elde edilen kara para miktarı 400 milyar lira seviyesinde.
🔹 Yasa dışı bahis nasıl büyüyor?
Türkiye’de yasa dışı bahis faaliyetlerinin %95’i internet üzerinden gerçekleşiyor.
Organizatörler, kara paranın izlenmesini zorlaştırmak için her ay ortalama 3 bin farklı banka hesabı kullanıyor.
Yasa dışı bahiste kullanılan hesapların %70’i öğrenci, işsiz veya asgari ücretli çalışanların hesapları olup sahiplerine aylık 5 bin ila 20 bin lira arasında değişen ücretler ödeniyor.
MASAK raporuna göre, yasa dışı bahis operasyonlarında kullanılan hesapların %85’i her 3 ayda bir değiştirilerek takip edilmesi zorlaştırılıyor.
🔹 Organizasyon yapısı
En fazla yasa dışı bahis işlemi yapılan 5 şehir: İstanbul (%38), Ankara (%21), İzmir (%14), Adana (%10), Bursa (%7).
Ortalama bir yasa dışı bahis organizasyonunda çalışan kişi sayısı: 27.
Kara para aklama süreci için kullanılan hesapların ortalama ömrü: 45 gün.
🔹 Hukuki sürecin değişmesi elzem
Raporda yasa dışı bahis ve kumarın finansal sistemde yarattığı riskler nedeniyle 7258 sayılı yasa kapsamında sıkı önlemler alınmasını öneriliyor.
Mevcut yasal çerçeve, yasa dışı bahis gelirlerine 7 gün süreyle el koyma yetkisi tanıyor, ancak bu sürede paranın %60’ının sistemden çıkartıldığı belirtiliyor.
🔹 "Gri Liste" tehdidi
Türkiye’nin yasa dışı bahisle bağlantılı kara para aklama faaliyetlerinin artması, ülkeyi yeniden FATF’ın "gri listesi"ne sokma riski taşıyor.
Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine Yönelik Mali Eylem Görev Gücü (FATF), OECD’nin kurduğu bir birim.
MASAK raporuna göre, Türkiye’de yasa dışı bahis hacmi son 5 yılda %280 büyüdü ve yıllık 1 trilyon liraya ulaştı.
Rapora göre yasa dışı bahis faaliyetler ivedi biçimde kontrol altına alınamazsa, Türkiye’nin uluslararası finansal sistemde yeniden riskli ülke statüsüne girmesi muhtemel.
Araştırma Gündemi’nin dördüncü sayısından bu kadar.
En büyük destekçimiz okuyucularımız. Bültenimize abone olarak ve arkadaşlarınıza tavsiye ederek bizlere katkı verebilirsiniz.
Rapor Bülteni’yle ilgili her türlü görüş ve önerilerinizi raporbulteni@gmail.com adresine veya bu bültene cevap yazarak ulaştırabilirsiniz.
Rapor Bülteni Direktörü Ömer Burak Tek’e ise omerburaktek@gmail.com adresinden ulaşmanız mümkün. Her gün içerik paylaşımına devam eden Instagram hesabımızı buraya tıklayarak takip edebilirsiniz.
Hoşça bakın zâtınıza.