#53 Özgürlük Araştırmaları Derneği | Yasama Sonrası İnceleme
Yasaların kalitesi üzerine.
Merhaba,
Rapor Bülteni’nin 53. sayısında Özgürlük Araştırmaları Derneği tarafından hazırlanan “Kaliteli Bir Yasamanın ve Etkili Bir Yasanın Aracı Olarak Yasama Sonrası İnceleme” adlı raporu inceledik.
Bir yasanın etkili olması ne anlama geliyor? Yasalar yapılırken hesaba katılması gereken ölçütler neler? Bu ölçütler Türkiye’de çıkarılan yasaları daha etkili kılabiliyor mu? Rapor, çözüm önerileriyle birlikte bu sorulara odaklanıyor.
Hazırsanız başlayalım!
I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Önce kavramlar…
DEA, YSİ, Düzenleyici Yönetişim Döngüsü, Etkili Yasa, Öncül Değerlendirme.
● Düzenleyici Etki Analizi (DEA): Alternatifleriyle birlikte düzenleme politikalarının muhtemel etkilerini ölçmeyi ve alıcılarına iletmeyi amaçlayan analitik yaklaşım.
Örneğin: 2006 tarihli Mevzuat Hazırlama Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmeliğine göre, Kanun ve KHK taslaklarının etkisinin 10 milyon TL'yi aşacağının tahmin edilmesi durumunda DEA yapılması zaruri hale geldi.
● Yasama Sonrası İnceleme (YSİ): Çıkarılan mevzuatların etkisini ve başta konan hedeflere ne ölçüde uyum sağladığını belirleyen inceleme faaliyeti.
● Düzenleyici Yönetişim Döngüsü: Kamu politikasının hem öncül analizine hem de ardıl değerlendirmesine yönelik araçları içeriyor. Mevzuat oluşturulurken kontrol edilmesi gereken bir “checklist” gibi düşünülebilir.
● Etkili Yasa: Yasa, öngörülen düzenleyici sonuçlarının gerçekleşmesine katkı sağladığı ölçüde iyi olarak değerlendiriliyor.
● Öncül Değerlendirme: Hükümetin geliştirdiği eylem önerisine ilişkin göstergelerin, çıktıların ve bunların etkilerinin analizi ve sınanması faaliyeti.
II. ARAŞTIRMACI KURUM
Özgürlük Araştırmaları Derneği (ÖAD).
2014 yılında bir grup akademisyen, iş adamı, gazeteci ve hukukçu tarafından kurulan dernekte özgürlükçü ve bilimsel bir yaklaşımla kamu politikaları araştırmaları yapılması amaçlanıyor. 2021 yılında öne çıkan çalışmalardan bazıları; Türkiye’de Medya Sahipliği ve Basın Özgürlüğü, Kamu Personel Rejimi Reform Önerileri, Türkiye'de Hukuk Devleti ve Demokrasi İzleme Projesi.
III. METODOLOJİ
Kavram analizi, uzman görüşü, literatür taraması.
Teorik bir çerçeve oluşturularak kavramlara dair tanımlar açıklandıktan sonra bu temelden hareketle Türkiye ve Türkiye Büyük Millet Meclis’indeki YSİ faaliyetleri değerlendiriliyor.
IV. BULGULAR
Rapor bize ne söylüyor?
Raporda yasama sonrası sonuçları takip edilmeyen, gerekli paydaşların rol almadığı, daha önce konuya ilişkin çıkarılmış yasaların inceleme ve analize tabii tutulmadığı yasaların etkili ve kaliteli bir yasama sürecinin ürünü olamayacağının altı çiziliyor.
İyi/kötü yasa turnusolu.
Rapora göre bir yasanın etkili olabilmesi için gerekenler:
Uygun ve gerçekçi politika önlemleri,
Maliyet etkin uygulama mekanizmaları,
Kullanıcının anlayabilmesi/ uygulamaya istekli olması,
Yasanın amacına göre yorumlanmasını sağlayacak yargısal yaklaşım.
Kötü yazılmış bir yasanın özellikleri ise şöyle sıralanıyor:
Gereksiz,
Uygulanamaz/uygulanması zor,
Diğer yasalarla bağdaşmayan,
Açık, belirli ve kesin olmayan,
Yayınlanmamış ya da başka bir yolla erişilemeyen,
Adalet, şeffaflık ve hesap verebilirlik sağlayamayan,
Yüksek yönetsel maliyetler ve hukuki danışmanlık gerektirdiğinden daha yüksek ekonomik maliyetlere neden olanlar.
Yasama sürecinde gerekli ölçütler uygulanıyor mu?
● Raporda Türkiye’deki öncül (ex ante) değerlendirme çalışmalarının etkisiz olduğu ve ardıl (ex post) değerlendirmenin yapılmadığı, yasama sürecinde paydaş katılımının sürdürülebilir ve etkin olmadığı vurgulanıyor.
● TBMM’nin yasama ve denetim işlevlerine yönelik süregelen kurumsal sorunlar mevcut. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi güçler ayrılığı ile denge ve denetleme alanlarında yeni sorunlara sebebiyet veriyor.
● Yeni hükümet sisteminde (yasal ve kurumsal çerçevesinin yerleştirilmesi ve uyumun sağlanması amacıyla) kısa sürede kapsamlı düzenlemelerin yapılması nedeniyle bir düzenleme enflasyonu geliştiği belirtiliyor.
● Hızlı yapılan düzenlemelerin yasaların kalitesini, dolayısıyla etkililiğini, etkenliğini ve verimliliğini olumsuz etkilediği ifade ediliyor.
● DEA, 2005’ten bu yana ve en son olarak 2022 yılı başında düzenlemelere konu olmakla ve zorunlu tutulmakla birlikte etkili bir biçimde uygulanamadığı yorumu yapılıyor.
Çözüme dair öneriler: DEA ve YSİ.
● TBMM’nin kurumsal olarak güçlenmesi ve iyi bir siyasal yönetişimin gerçekleşmesinin ancak DEA ve YSİ gibi araçlara bağlı olduğu kaydediliyor.
● TBMM’nin bir yasa taslağının nasıl geliştirileceğine ilişkin mekanizmaları oluştururken, öncelikle OECD ve Dünya Bankası gibi kuruluşların iyi düzenleme uygulamalarına yönelik tavsiyelerini değerlendirmesi gerektiği vurgulanıyor.
● TBMM’nin var olan gözetim araçlarına yönelik eksikliklerin tamamlanması ve TBMM İçtüzüğü’nün değiştirilmesi öneriliyor.
● Kurumsal yapı, insan kaynakları ve yeterli mali kaynakların ayrılmasının önemi vurgulanıyor.
● Yasama, yargı ve diğer devlet denetleme kuruluşlarının daha etkileşimli çalışması yasama ve yasanın uygulama kalitesini artırmak açısından öneriliyor.
● Raporun düzenleyici gözetim işlevinde ise şu önerilere yer veriliyor:
Kalite kontrol (yeni düzenlemelerin akışının incelenmesi);
Düzenlemenin daha etkili hale getirilebileceği politika alanlarının belirlenmesi
Düzenleyici politikanın sistematik olarak iyileştirilmesi (sistemin incelenmesi)
Koordinasyon (yönetimdeki yaklaşımın tutarlılığının sağlanması)
Rehberlik, tavsiye ve destek (yönetim kapasitesinin geliştirilmesi).
V. BİR FİLM
Philadelphia, 1993.
Philadelphia, Jonathan Demme yönetmenliğinde, başrollerini Tom Hanks ve Denzel Washington'ın paylaştığı 1980'lerin ABD'sinde AIDS salgınını konu alan bir mahkeme draması.
Film, öncül ve ardıl değerlendirmesi iyi hesaplanmadan yapılan bir yasanın, insan hakları üzerindeki etkilerini etkili bir şekilde gösteriyor. AIDS hastalığı sebebiyle çalıştığı şirketten kovulan işinde başarılı bir avukatın başlattığı hukuk mücadelesi ana konu.
Film, mesajını temelde hak ve ayrımcılık üzerinden ileten önemli filmlerden biri olarak kabul ediliyor.
GÖRÜŞ
Çağın T. Eroğlu, yazdı.
Liberal demokrasilerde kuvvetler ayrılığı ilkesinin ayaklarından biri olan yasama organının en önemli fonksiyonu, şüphesiz, kanun koyma, yani yasama faaliyetidir. Yasama faaliyeti neticesinde ortaya çıkan yasalar, demokrasi teorisi kapsamında bireylerin siyasal katılımı bakımından önemlidir, zira yasaları yapanlar atanmış değil, doğrudan halk tarafından seçilmiş temsilcilerdir. Tam da bu nedenle yasalar, bir toplumda uyulması gereken kuralların birbirlerine karşı üstünlüğünü teorize eden normlar hiyerarşisinde de yürütme organının ortaya koyduğu Cumhurbaşkanı kararnamelerinin ve yürütmeliklerin üzerindedir.
Liberal demokrasilerin yasama organına ve yasama faaliyetine biçtiği bu önemli rol, hiç şüphesiz yasama sürecinin de hassas yürütülmesini gerektirmektedir. Bu hassaslık, yalnızca yasaların yapım süreci bakımından normlar hiyerarşisinin bir üst basamağı olan Anayasa’nın düzenlediği usûl kurallarına uymakla sınırlı olmamalıdır. Çünkü yasalar, ne kadar somut bir olaya parmak basıyor olurlarsa olsunlar, yürürlüğe konup etkin bir şekilde uygulanmaya başlayana dek yalnızca teorik ve somutturlar. Bu nedenle, bir yasanın gerçekten ondan istenen bir neticeyi verip vermediğini anlamanın tek yolu, o yasanın yürürlüğe konulmasıdır. Yasa yürürlüğe konulduktan sonra ancak etkinliği somut ve bilimsel bir şekilde analiz edilebilecektir. Böylece yasaların gerçekten somut kurallara somut çözümler üreten üstün normlar olması pratik olarak da daha olası hâle gelecektir.
Prof. Dr. Ömer Faruk Gençkaya bu raporunda yasama sürecinin yalnızca yasayapım öncesi ve sırasındaki usulleri etkin bir yasama için yeterli görmemekte, yasama sürecini yasama sonrası denetimi de kapsayan bir bütün olarak ele almaktadır. Gerçekten de, yasama sürecinin yasanın yürürlüğe girdikten sonraki etkinliğini de kapsayacak şekilde genişletmek, yasanın gerçekten toplumun ihtiyaçlarına karşılık verip vermediğini anlamak bakımından son derece önemlidir.
V. GELECEK SAYIDA
Gelecek sayımızda İstanbul Politik Araştırmalar Enstitüsü (IstanPol) tarafından hazırlanan “Türkiye'deki Depremlerin Ekonomik Etkileri ve Politika Önerileri” adlı raporu inceleyeceğiz.
İçeriklerimizi ve etkinliklerimizi kaçırmamak için
buraya tıklayarak WhatsApp Topluluğumuza katılabilirsiniz.
Gelecek sayıda görüşmek dileğiyle.
Kendinize iyi bakın.
Rapor Bülteni Ekibi